انواع شعر

قافیه: کلمات مشترک آخر هر بیت در شعر هستند.به شرط آنکه کلمات عیناً و به یک معنی در آخر ابیات تکرار نشده باشد.

مانند:

   ای نام تو بهترین سر آغاز  /   بی نام تو نامه کی کنم باز

                                               ( نظامی گنجوی)

ردیف: یک یا چند کلمه مستقل وجدا از قافیه است که در همه بیت ها عیناً تکرار شود و شعر به آن احتیاج داشته باشد.

مانند:

     نفس باد صبا مشک فشان خواهد شد

                            عالم پیر دگر باره جوان خواهد شد

                                                                           (حافظ)

بیت:در زبان عرب به معنی خانه ودر اصطلاح شعر عبارت است که حداقل شعر که از دو پاره خط ساخته شود و دارای وزن وقافیه واحدی باشد.هر پاره را یک بیت در نظر می گیرند.

مانند:

         صبح یک روز نو بهاری بود

                                       روزی از روزهای اول سال

                                                   (قیصر امین پور)

مصراع :درعرب به معنای لنگه در است و در شعر نیمه ای از بیت است.پس هر بیت دومصرع دارد.

 مانند:

توانا بود هر که دانا بود                 زدانش دل پیر برنا بود

                                                                                                          (فردوسی)  

(انواع قالب های شعری)

چهار پاره(دوبیتی پیوسته):این قالب شعر در عصر مشروطه ابداع شد. چهار مصراعی در شعر که مصراع های زوج آن با هم هم قافیه اند که برای توصیف وبیان مسایل عاطفی،اجتماعی،و حتی توصیفی بپردازد.                            

 ترکیب بند:اگر بیت وصل کننده ی بندها تکرار نشود و هر بار صورت جدیدی داشته باشد ترکیب بند می گویند. برای بیان عشق،مدح وستایش به کار می رود.                             

شعرنو(نیمایی): در این قالب ضرورت ندارد که شاعر تمام مصراع هارا به طور مساوی ذکر کند . بلکه می تواند هر جا که ضرورت آن شعر ایجاب می کند مصراع ها را تمام کند.منتها با توجه به این که شعر از معنی اصلی اش خارج نشود.

 ترجیح بند:قالبی از قالب های شعر کلاسیک ایران است که در آن چند بیت بر یک وزن و قافیه می سرایند و در پایان یک بیت متفاوت در قافیه و همسان در وزن آورده می شود و این عمل حداقل سه یا چهار بار تکرار    می شود.که برای مدح وعشق ومسایل عرفانی است.

دوبیتی: شعری است متشکل از دوبیت(مانند رباعی)که مصراع های اول و دوم وچهارم آن هم قافیه اند. اما وزن آن با رباعی متفاوت است .هر مصرع دوبیتی از یازده بخش (هجا)تشکیل شده است در حالی که هر مصرع رباعی از دوازده بخش تشکیل شده است.معمولا برای بیان احساسات وعواطف عاشقانه به کار می رود.

رباعی:شعری است که در دو بیت یا چهار مصراع که مصراع های اول ودوم وچهارم هم قافیه اند.رباعی برای سرودن مسایل و نکته های فلسفی عاشقانه و عرفانه به کار می رود.پیام ومقصود شاعر در مصراع چهارم آشکار می شود.   

غزل: در لغت به معنای حدیث عشق و عاشقی گفتن است وبی شک رایج ترین قالب شعر فارسی است. در غزل مصراع نخست با مصراع های زوج هم قافیه است.غزل معمولا پنج بیت تا سیزده بیت است.                                       

قصیده:به معنای قصد شده و مورد نظر است و چون شاعر از ابتدا هدفش را از سرودن آن می داند به آن قصیده می گویند.در مدح و ستایش یا شکایت و نکوهش و توصیف و بیان برخی مضامین اجتماع به کار می رود.شاعر تخلص خود را در ابیات پایانی می آورد.                                 

مثنوی: قالب شعری است که در آن هر مصراع با مصراع روبه روی خود هم قافیه است.در سرودن مثنوی شاعر کاملا آزاد است و می تواند از دو بیت تا هزاران بیت بسراید. مثنوی برای بیان داستان های عاشقانه،حماسی(پهلوانی) پند، نصیحت و موضوعات اجتماعی به کار می رود.                                 

قطعه:قالب شعری است که مصراع های زوج باهم ،هم قافیه اند.قطعه را می توان در دو تا بیست و چهار بیت سرود. 

فهرست منابع:

فرهنگ ادبیات فارسی نوشته ی دکتر زهرا خانلری

زبان و ادبیات پیش دانشگاهی و سوم راهنمایی

بیان در شعر فارسی نوشته ی دکتر بهروز ثروتیان